Về làng tổ – nơi xuất phát cái tính “Quảng Nam hay cãi”

Hai làng Đồng Tràm, Hương Quế (thuộc xã Hương An và Quế Phú, H.Quế Sơn, Quảng Nam hiện nay) được hình thành cách đây trên 600 năm. Ở đây, người có tiếng tăm nhất và được xem là thủy tổ của “cãi” Quảng Nam là ông Nguyễn Văn Lang. Theo cuốn Quế Sơn – đất và người (NXB Hội Nhà văn 2015) thì “ông Nguyễn Văn Lang là người dám cãi lại vua, không chịu vào chầu mà dám hỗn, khuyên vua về nghệ thuật trị dân. Vì vậy, làng Hương Quế được mệnh danh là làng tổ “cãi” của Quảng Nam từ đấy.

Gia phả tộc Nguyễn ở Hương Quế còn ghi lại cụ thể: “Ông Lang vốn thuộc dòng dõi Nguyễn Trãi, là cháu của Thái bảo Hoằng Quốc công Nguyễn Công Duẩn (người theo Lê Lợi chống quân Minh), con trai Thái úy Trinh Quốc công Nguyễn Đức Trung (Điện tiền chỉ huy sứ dưới thời vua Lê Nhân Tông, có công cùng Nguyễn Xí giết nghịch đảng đưa Lê Thánh Tông lên ngôi) và là em rể Trung công Đô đốc Phạm Nhữ Tăng”.

Sách Đại Việt sử ký toàn thư viết: “Nguyễn Văn Lang là người thông thao lược, giỏi thiên văn, có sức mạnh bắt cả hổ nên được cử làm Thủy quân vệ chỉ huy đóng giữ thành Tây Đô (Thanh Hóa). Nhờ có nhiều công lớn trong việc giúp vua dẹp loạn, tạo phản nên ngài Lang được phong chức Thừa tướng Thượng tể”.

Khi về thăm vùng đất được mệnh danh là làng tổ “cãi” của Quảng Nam, thăm hai ông Nguyễn Văn Thành, Phạm Đình Trị, hậu duệ đời thứ 13 của ông Nguyễn Văn Lang, một vùng quê yên ả và thanh bình. Khi ra thăm mộ ông Nguyễn Văn Lang, một ngôi mộ được xây dựng kiên cố trên phần đất cao, có vị trí rất đẹp ở thôn Hương Quế Trung nhìn ra cánh đồng làng rộng bao la. Gia tộc họ Nguyễn cho cắt cử người quản lý, hương khói chu đáo và hằng năm đều có tổ chức ngày giỗ lớn quy tụ con cháu khắp nơi về tham dự.

Trở lại câu chuyện “cãi” vua của Nguyễn Văn Lang: “Nguyễn Văn Lang làm quan đến Thừa tướng Thượng tể, chị làm cung phi đời vua Tương Dực nhà Lê. Ông biết Mạc Đăng Dung sắp cướp ngôi vua, nhân vua mời vào triều, ông không đi lại dâng điều trần bình trị, trong đó có những điểm triều thần cho là muốn dạy vua nên khuyên vua đừng nghe như: tự răn mình sửa lễ để tránh mọi tai hại cho dân, lánh xa thanh sắc để chỉnh lòng người và can gián nhiều điều khác về quân đội, hiệu lệnh.

Sau đó, ông lập xã Hương Ly ở Quảng Nam rồi ở luôn tại đó. Với vị thủy tổ có thành tích… cãi vua cỡ đó thì có lẽ dẫn đến bản chất người Quảng đã có máu… cãi”.

Sử sách kể lại rằng: “Lúc bấy giờ trong triều vua Tương Dực hoang dâm tửu sắc, nhân dân rất oán thán. Mạc Đăng Dung lại âm mưu cướp ngôi nên ra tay sát hại công thần. Nhận thấy không thể can gián nhà vua, ngăn việc cướp ngôi của Mạc Đăng Dung nên nhân nhà có tang cha, ông Nguyễn Văn Lang xin nhà vua cho về nghỉ ngơi.
 
Sau một thời gian, nhà vua có chiếu chỉ thị ông vào triều bái yết. Ông không đi mà chỉ dâng điều trần “bình trị” gồm 14 điều khuyên. Nhà vua không nổi giận mà còn nghe theo lời Nguyễn Văn Lang, buộc triều thần đem 14 điều nói trên ra nghị luận.